پدیده‌ی ریزگردها در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های جدی زیست‌محیطی در غرب و جنوب غرب ایران، به‌ویژه منطقه زاگرس تبدیل شده است. منشأ این ذرات معلق ریز، ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی است که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.
۱. کانون‌های خارجی؛ بیابان‌های عراق و سوریه
یکی از مهم‌ترین منشأهای ریزگردهای واردشونده به زاگرس، بیابان‌های خشک و رهاشده در کشورهای عراق و سوریه است. به‌ویژه در فصول گرم سال، وزش بادهای غربی، ذرات خاک این مناطق را به سمت استان‌های ایلام، کرمانشاه، خوزستان و لرستان منتقل می‌کند.
۲. کانون‌های داخلی؛ بیابان‌زایی در جنوب و مرکز ایران
خشک شدن تالاب‌ها، تخریب پوشش گیاهی، چرای بیش‌ازحد دام و تغییر کاربری اراضی در استان‌هایی مثل خوزستان، فارس و کهگیلویه و بویراحمد نیز منجر به شکل‌گیری کانون‌های محلی تولید گردوغبار شده است.
۳. نقش تغییر اقلیم و خشکسالی
کاهش بارندگی، افزایش دمای زمین، و روند رو به رشد خشکسالی‌های سالانه، بستر شکل‌گیری و جابه‌جایی آسان ریزگردها را فراهم کرده است. خاک بدون رطوبت و پوشش گیاهی، به راحتی توسط بادها بلند می‌شود.
۴. فعالیت‌های انسانی و نظامی
حفاری‌های نفتی، جاده‌سازی، خشکاندن تالاب‌ها، و فعالیت‌های نظامی در مرزهای غربی، در بی‌ثباتی خاک و تشدید حرکت ریزگردها تأثیرگذار بوده‌اند.
۵. نبود همکاری منطقه‌ای
نبود تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی مؤثر برای مهار بیابان‌زایی در کشورهای همسایه و ضعف دیپلماسی محیط‌زیستی، باعث شده منبع خارجی ریزگردها به‌طور مستمر فعال باقی بماند.
نتیجه‌گیری
برای مقابله با بحران ریزگردها در زاگرس، نیاز به یک رویکرد چندبُعدی داریم: احیای تالاب‌ها، مقابله با بیابان‌زایی، دیپلماسی منطقه‌ای برای کنترل کانون‌های خارجی و افزایش پوشش گیاهی بومی. بدون اقدام فوری، خطر این پدیده روزبه‌روز گسترده‌تر خواهد شد.
