مراتع طبیعی از ارزشمندترین زیست‌بوم‌های ایران به‌شمار می‌روند که در پایداری محیط‌زیست، تغذیه دام‌ها و حفاظت از منابع خاک و آب نقشی حیاتی دارند. اما تخریب گسترده این منابع در اثر چرای بی‌رویه، تغییر کاربری، خشکسالی و مدیریت نادرست، نیاز به احیای فوری و اصولی آن‌ها را بیش از هر زمان دیگر ضروری کرده است. یکی از مؤثرترین راهکارها برای احیای این منابع، مشارکت جوامع محلی در فرآیند بازسازی است.
۱. نقش آموزش در آگاه‌سازی جوامع محلی
آموزش دامداران، کشاورزان و ساکنان مناطق مرتعی در زمینه حفاظت و احیای منابع طبیعی، گام نخست و اساسی در هر برنامه موفق است. این آموزش‌ها باید با زبان ساده، بومی‌سازی‌شده و کاربردی ارائه شوند.
۲. جلب مشارکت از طریق ایجاد منافع مشترک
زمانی که بهره‌برداران مراتع احساس کنند حفظ و احیای این منابع به نفع اقتصاد و معیشت آن‌هاست، انگیزه بیشتری برای همکاری خواهند داشت. طرح‌هایی مانند توزیع علوفه در زمان استراحت مرتع، ایجاد منابع درآمد جایگزین، یا تشکیل صندوق‌های روستایی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
۳. اجرای طرح‌های احیای بومی و کم‌هزینه
مشارکت جوامع محلی در کاشت گونه‌های مقاوم بومی، مدیریت چرا، احداث بانکت، کنترل فرسایش خاک و حفاظت از مناطق قرق‌شده، از جمله اقدامات مؤثر در بازسازی مراتع هستند که می‌توانند با کمترین هزینه و بیشترین تأثیر انجام شوند.
۴. هم‌افزایی میان نهادهای دولتی و مردمی
حضور کارشناسان منابع طبیعی در کنار شوراهای محلی و تشکل‌های مردمی، می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های مشترک، اعتمادسازی و افزایش بهره‌وری در پروژه‌های احیا کمک کند. تأمین نهاده‌ها، حمایت حقوقی و فنی از سوی دولت، شرط موفقیت چنین طرح‌هایی است.
۵. نمونه‌های موفق در مناطق زاگرسی
در برخی از مناطق زاگرس مانند چهارمحال‌وبختیاری، ایلام و کردستان، طرح‌هایی با محوریت مشارکت مردم اجرا شده‌اند که نتایج چشمگیری در احیای پوشش گیاهی و کاهش فشار بر منابع طبیعی داشته‌اند.
نتیجه‌گیری
احیای مراتع بدون مشارکت مردم نه‌تنها دشوار، بلکه غیرممکن است. آن‌چه که تخریب انسانی را به‌وجود آورده، باید با تغییر رفتار انسانی جبران شود. کلید موفقیت در بازگرداندن مراتع، اعتماد، آموزش و همکاری با جامعه محلی است.
